Najczęściej występującą postacią cukrzycy u młodocianych chorych jest cukrzyca typu 1. Klasyczna postać tej cukrzycy ma podłoże autoimmunologiczne. U młodocianych chorych mogą jednak występować także inne typy cukrzycy. Jedną z nich jest genetycznie uwarunkowana cukrzyca typu MODY, a także cukrzyca typu 2.
Z przyczyn dotychczas jeszcze ostatecznie nie wyjaśnionych, u niektórych osób procesy autoimmunologiczne prowadzą do destrukcji, produkujących insulinę, komórek β trzustki. Procesów tych na razie nie potrafimy zatrzymać, a więc ich wystąpienie prowadzi do ostatecznego zniszczenia tych komórek i zatrzymania produkcji insuliny. Tempo rozwoju tych zmian jest różne, ale niestety efektem ostatecznym jest zniszczenie komórek β. Podejmowane są różne próby spowolnienia tego procesu, ale lekiem podstawowym jest insulinoterapia.
U młodocianych chorych mogą jednak występować także inne typy cukrzycy. Jedną z nich jest genetycznie uwarunkowana cukrzyca typu MODY, a także cukrzyca typu 2. Ta ostatnia postać występuje najczęściej u osób dorosłych. Wiąże się zwykle z występowaniem otyłości. Narastająca otyłość prowadzi do rozwoju tzw. zespołu metabolicznego. Podstawą rozwoju zespołu metabolicznego i rozwijającej się w jego wyniku cukrzycy typu 2 jest insulinooporność.
Obecnie w związku z narastaniem występowania nadwagi i otyłości obserwuje się coraz częściej występowanie tej postaci cukrzycy także u młodocianych osób. Dotyczy to szczególnie niektórych grup etnicznych, ale występuje praktycznie we wszystkich populacjach.
Zespół metaboliczny jest obecnie poważnym problemem w populacji dzieci i młodzieży. Predyspozycje genetyczne oraz czynniki środowiskowe, jak np. brak aktywności fizycznej i zwiększona podaż kalorii, są odpowiedzialne za podatność na rozwój tego zespołu.
Podstawą leczenia tego zespołu i profilaktyki rozwoju cukrzycy typu 2 jest zmiana stylu życia w tym zastosowanie diety oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Takie leczenie powinno być zastosowane możliwie najwcześniej. Jeśli te działania nie są wystarczające konieczne jest wdrożenie farmakoterapii.
Podstawowe wskaźniki służące do oceny stopnia otyłości to pomiar BMI czyli indeksu masy ciała (Body Mass Index) oraz obwód talii. Wyniki dla dziewcząt i chłopców stosownie do wieku sprawdza się w tablicach centylowych.
Tablice takie prezentowane są w piśmiennictwie, między innymi przez autorów polskich.
Nadwagę rozpoznaje się jeżeli wyliczona wartość BMI mieści się w zakresie 90-97 centyla dla płci i wieku, a otyłość przy wartościach BMI mieszczących się powyżej 97 centyla. Otyłość trzewną rozpoznaje się jeżeli wartość pomiaru obwodu talii przekracza 90 centyl dla płci i wieku.
Aktywność fizyczna jest ważnym elementem poprawy zaburzeń homeostazy glukozy niezależnie od ich pierwotnej przyczyny. W zespołach związanych z otyłością ma ona jednak szczególne znaczenie.
U chorych młodych, wydolnych, z dobrze wyrównaną cukrzycą i nie wykazujących obecności powikłań przewlekłych możliwy jest w zasadzie każdy rodzaj aktywności fizycznej.
Dotyczy to pacjentów z cukrzycą typu 1 leczonych insuliną zarówno metodą wielokrotnych wstrzyknięć jak i metodą ciągłego podskórnego wlewu insuliny przy użyciu pompy insulinowej. Oczywiście pacjenci ci wymagają specjalnego przeszkolenia.
U pacjentów z cukrzycą typu 2 konieczna jest również kontrola glikemii bowiem zwiększona aktywność fizyczna może powodować wahania glikemii, jednak oczywiście w tej grupie pacjentów ta kontrola jest łatwiejsza.
Aktywność fizyczna zmniejsza insulinooporność, która w tej grupie pacjentów ma zasadnicze znaczenie.
Zaleca się aby umiarkowana aktywność fizyczna podejmowana była przez co najmniej 30-60 minut przynajmniej 5 razy w tygodniu, a najlepiej codziennie.
Najkorzystniejsze są wysiłki tlenowe – izotoniczne (gry zespołowe, jazda na rowerze, narty biegowe, marszobiegi, pływanie itp.), mniej korzystne są ćwiczenia oporowe – izometryczne (np. ćwiczenia na siłowni).
Trening oporowy może obejmować czynności wzmacniające mięśnie takie jak pompki, podciąganie, liny wspinaczkowe. Można łączyć ćwiczenia aerobowe z ćwiczeniami oporowymi.
Siedzący tryb życia i spędzanie czasu przy komputerze, telewizji czy grach wideo winien być ograniczony do mniej niż 2 godzin dziennie.
Zwiększenie aktywności fizycznej u chorych z zespołem metabolicznym czy klinicznie jawną cukrzycą typu 2 nie tylko pozwala na zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej, poprawia wrażliwości na działanie insuliny endogennej, ale także zmniejsza ryzyko schorzeń naczyniowo-sercowych.
Autor: Prof. dr hab. n. med. Ewa Otto-Buczkowska
Wybrane pozycje piśmiennictwa
Chwalba A, Otto-Buczkowska E Metabolic syndrome is the problem in young diabetics? Fam Med Sci 2014; 3(4):2- 7 ICID: 1136490 ISSN: 2327-4972
Kułaga Z, Różdżyńska-Świątkowska A, Grajda A, Gurzkowska B, Wojtyło M, Góźdź M. et al. Siatki centylowe dla oceny wzrastania i stanu odżywienia polskich dzieci i młodzieży od urodzenia do 18 roku życia. Standardy Medyczne/Pediatria 2015;12:119-135
Otto-Buczkowska E., Dryżałowski M. Metabolic syndrome in young patients. Pediatr Endocrinol Diabetes Metab 2015;23(1)32-36 ISSN 2081-237X
