U młodocianych pacjentów najczęściej przyczyną zaburzeń metabolizmu glukozy jest cukrzyca typu 1. Nie jest to jedyna przyczyna bowiem zaburzenia takie występować mogą jako inne postaci cukrzycy czy jako zmiany towarzyszące innym schorzeniom jednak cukrzyca typu 1 dotyczy największej liczby młodocianych pacjentów.
Ostatnie lata przeniosły ogromny postęp w możliwościach leczenia tych pacjentów chociaż cukrzyca typu 1 jest schorzeniem jeszcze nadal nieuleczalnym. Burzliwy rozwój transplantologii komórek, bardzo intensywny rozwój farmakoterapii i doskonalenia preparatów insuliny, a także doskonalenia metod jej podawania to wszystko rodzi nadzieje na dalszy postęp w leczeniu cukrzycy typu 1.
Ostatnio coraz więcej uwagi poświęca się znaczeniu aktywności fizycznej w regulacji homeostazy glukozy. Ukazało się szereg doniesień ilustrujących, w oparciu o piśmiennictwo, to zagadnienie.
Wielu autorów zwraca uwagę, że aktywność fizyczna nie tylko zwiększa zużycie glukozy w organizmie ułatwiając utrzymanie normoglikemii, ale także wpływa na poprawę metabolizmu tłuszczów. Zwiększa wrażliwość tkanek, przede wszystkim mięśni, na działanie insuliny. Jest więc zalecana dla zmniejszania insulinooporności.
Wpływ aktywności fizycznej na procesy metaboliczne, w tym na regulacje poziomu glukozy we krwi, zależy od wielu czynników, w tym od rodzaju i czasu trwania aktywności fizycznej. Bardzo ważne jest więc opracowanie programu ćwiczeń dostosowanych do indywidualnych potrzeb i możliwości pacjenta.
Poziom glukozy w krążeniu zależy od jej absorpcji w jelitach, jej zużycia i produkcji w wątrobie oraz zużycia przez tkanki obwodowe.
Według aktualnie obowiązujących zaleceń za:
- prawidłowy poziom glukozy na czczo (NFG- normal fasting glycemia) to 70– 99 mg/dl (3,9–5, 5 mmol/l);
- nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG- impaired fasting glucose) to wartości 100–125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l);
- nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT- impaired glucose tolerance) w 120 minucie testu
- (OGTT – Oral Glucose Tolerance Test) glikemia 140 – 199 mg/dl (7.8 – 11 mmol/l)
Obecnie coraz więcej uwagi poświęca się znaczeniu oceny poziomu glukozy po 1 godzinie w OGTT.
Jest wiele mechanizmów wpływających na utrzymanie homeostazy glukozy.
Trzustka odgrywa zasadniczą role w regulacji homeostazy glukozy jednak insulina i glukagon nie są jedynymi hormonami regulującymi poziom glukozy we krwi.
Obok hormonów udział w regulacji homeostazy glukozy udział biorą także inne czynniki. Wśród nich wymienić można np. witaminę A oraz witaminę D.
Ważną role w regulacji homeostazy glukozy odgrywają również nerki.
Wśród pacjentów z zaburzoną homeostazą glukozy można wyróżnić trzy główne grupy o odmiennych potrzebach i możliwościach.
• Jedną z nich są pacjenci ze zdiagnozowaną i leczoną cukrzycą typu 1. Ci pacjenci są zazwyczaj młodzi. Leczeni są insuliną, a obecnie zwykle metodą ciągłego wlewu (CSII) za pomocą pomp insulinowych. U tych pacjentów zwykle przeprowadza się ciągły pomiar glikemii (CGM). Ułatwia to znacznie kontrolę glikemii podczas wysiłku fizycznego. Główną przeszkodą w homeostazie glukozy u tych pacjentów jest zwykle hipoglikemia; dlatego ważne jest odpowiednie zabezpieczenie pacjenta przed wysiłkiem fizycznym, a także kontrola glikemii po wysiłku fizycznym, a w przypadku długotrwałej aktywności fizycznej, także w trakcie wysiłku fizycznego.
• Druga grupa to pacjenci z cukrzycą typu 2 to zazwyczaj osoby starsze, z nadwagą lub otyłością. U tych pacjentów najczęściej występują różnie zaawansowane przewlekłe powikłania cukrzycy lub schorzenia im towarzyszące. Aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy drugiego typu dzięki redukcji masy ciała i poprawie wrażliwości na insulinę.
• Trzecią grupę stanowią pacjentki z cukrzycą ciążową. U tych pacjentów bardzo ważne jest jak najwcześniejsze rozpoznanie choroby i wdrożenie leczenia połączonego z systematyczną aktywnością fizyczną.
Aktywność fizyczna jest bardzo ważnym czynnikiem w regulacji metabolizmu glukozy. Potwierdzono to w obserwacjach na zwierzętach.
Przy opracowywaniu planów aktywności fizycznej bardzo ważne jest, aby dobór tych ćwiczeń tzn ich rodzaj, czas trwania itp. był starannie dostosowany do potrzeb i możliwości pacjenta.
Program aktywności fizycznej powinien być dostosowany do stopnia zaburzeń glikemii, wieku pacjenta i ogólnego stanu zdrowia. Program powinien być ustalony pod nadzorem ośrodka rehabilitacyjnego.
Jak już wspomniano wpływ ostrego wysiłku fizycznego na transport glukozy jest stosunkowo krótkotrwały i powraca do stanu wyjściowego zwykle po około 30–40 minutach. Jednak po ustąpieniu ostrych skutków wysiłku fizycznego następuje okres charakteryzujący się wzrostem wrażliwości na działanie insuliny, który trwa zwykle około 48 godzin. Aktywność fizyczna ma bardzo duże znaczenie w profilaktyce wielu schorzeń także u osób bez cukrzycy. Ćwiczenia fizyczne odgrywają rolę w zapobieganiu i leczeniu wielu chorób przewlekłych takich jak choroby układu krążenia, cukrzyca, nowotwory, nadciśnienie, otyłość, osteoporoza
Wielu autorów zwraca uwagę, że aktywność fizyczna wyraźnie poprawia sprawność fizyczną pacjentów z cukrzycą typu 1, a także wzmacnia siłę mięśni.
Aktywność fizyczna u tych chorych uważana jest za skuteczne i niedrogie niefarmakologiczne narzędzie do leczenia, dodatkowo do insulinoterapii, w cukrzycy typu 1. Ważnym elementem w ustalaniu programu aktywności fizycznej u pacjentów z cukrzycą jest profilaktyka występowania hipoglikemii.
Obecnie istnieją metody kontroli i profilaktyki stanów hipoglikemicznych.
W krajach zamożniejszych, w tym także w Polsce, większość pacjentów z cukrzycą typu 1, zwłaszcza młodocianych leczonych jest metodą ciągłego wlewu insuliny przy użyciu pomp insulinowych i ma do dyspozycji urządzenia do ciągłego śledzenia poziomu glukozy we krwi. To pozwala zredukować występowanie stanów hipoglikemicznych w czasie zwiększonej aktywności fizycznej. Niestety są jednak kraje gdzie te możliwości są ograniczone i bezpieczne stosowanie aktywności fizycznej u pacjentów z cukrzycą jest trudniejsze.
Na zakończenie warto podkreślić, że dobrze leczona cukrzyca typu 1 nie jest przeciwwskazaniem do uprawiania aktywności fizycznej, a nawet sportów wyczynowych. Warunkiem jest jednak bardzo dobre wyszkolenie pacjenta, wyposażenie w nowoczesną aparaturę i bardzo staranna opieka zespołu medycznego.
Autor: Prof. dr hab. n. med. Ewa Otto-Buczkowska
